Баярлалаа

- "Хөтөч тайлбарлагч" хичээлийн багш Р.Энхбаяр багшдаа баярлалаа. Багшийнхаа ачаар анх удаа бид бие даан аялал зохион байгуулж үзлээ. Аяллын явцад маш их юм сурсан, ойлгосон. Бас ингээд blog ч хөтлөж байна. Энэ бүх боломжийг бий болгож бидэнд харамгүй тусалсанд гялайлаа багшаа. Та хөөрхөн шүү. 

-Бидний үйл ажиллагааг дэмжиж оюутнуудаа аялалд хамруулсан анги удирдсан багш нартаа их баярлалаа. Багш та бүгдийн эрхэм гэгээн үйлс зүг бүхэн дэлгэрч шавь нар тань үргэлж гялалзаж явах болтугай.

- Идэвхитэй оролцсон аялагчиддаа баярлалаа. Манай аялалд оролцсон оюутнууд маш цоглог, идэвхитэй байсан шүү. Та нар ч бас хөөрхөн шүү. Та нар их хүсэл мөрөөдөлтэй, зөв хүсэл эрмэлзэлтэй сайн хүүхдүүд байсан. Та бүгдийн цаашдын ажил амьдрал, сурлага хөдөлмөрд тань өндөр амжилтыг хүсье. Хангайхан та нар шүү.

Гурамсан сүлжээ сургаал

Ноён хутагт Данзанравжаа


Өсөхийн цагт санууштай нь бишрэл, хичээл, сэтгэл гурав
Өөдлөхийн тулд нягтлууштай нь сургаал, үнэн, үлгэр гурав
Ачлахын дээдээр ачлууштай нь ээж, аав, эх орон гурав
Асрахын дээдээр асрууштай нь өтгөс, нялхас, хань гурав

Ялахын түрүүнд ялууштай нь нойр, залхуу, атаа гурав
Яруу төгс сурууштай нь яриа, дуу, хөгжим гурав
Эгшин бүрийд цэгнүүштэй нь бие, хэл, сэтгэл гурав
Эгнэгт тортож явууштай нь билэг, ухаан, чадал гурав

Бадарч дээшлэхийн үндэс нь сэрэх, санах, тэмүүлэх гурав
Баларч дордохын тэмдэг нь унатах, мартах, тэрслэх гурав
Ажиллах цагийн хэмнэл нь өглөө, өдөр, орой гурав
Амьдрах цагийн хэмжээ нь балчир, идэр, өтөл гурав

Мөчид хоосны жишээ нь өнгө, мөнгө, зэрэглээ
Мөнх бусын дохио нь өтлөх, элэх, буурах гурав
Ажил бүтээхийн эрэмбэ нь мэдлэг, чадвар, дадал гурав
Аливаа шинжээс эрхэм нь мэргэн, түргэн, даамай гурав

Тэтгэх горимын эх нь наран, саран, хайр гурав
Тэжээх жимийн үндэс нь гал, ус, газар гурав
Үйл бүхнээс эрхэм нь бодох, туурвих, дэмжих гурав
Үнэн бүхний туйл нь төрөх, орших, үхэх гурав

Ум ма ни бад мэ хум" хэмээх маанийн зургаан үсэгний тайлбар

"Ум ма ни бад мэ хум" хэмээх маанийн зургаан үсгийг хүн болгон шахам мэдэх боловч энэ зургаан үгэнд ямар их шид, заслын хүч оршдогийг төдийлөн мэддэггүй билээ. Тэгвэл зөвхөн маанийг тогтмол уншсанаар хүн өөрºө өөрийгөө засч болдог аж. Үүнийг гэрчлэх дараах тайлбарыг хүргэе

УМ - хэлэхэд өвчний болон тэнгэрийн донг арилгах, гариг сааны хорлолыг зайлуулах, өвчнийг тонилгох, жилийí түйтгэрийг буцаах, насны хутгийг олох, биеийн түйтгэрийг арилгах, мунхагийг дарах, тангараг доройтсоныг арилгах шидтэй.

МА - хэлэхэд мамын дон, түүний дөрвөн хорлол, халуун өвчний дон, уур хилэн зэргийг дарж, сарын түйтгэрийг буцаах, өвчингүй шид бүтээлийг олох, тэнгэр бусын оронд төрөх үүдийг õаах, хэлний түйтгэр болон номлолын үүд доройтсоныг хаадаг.                                                                                     

НИ - хэлэхэд хийн өвчин болон хэрцгий хааны дон, сэтгэлийн                       түйтгэр, тааллын тангараг доройтсоныг арилгах, лусын дөрвөн                       хорлолыг номхотгох, зудын галваас тонилгох, өдрийн түйтгэрийг                      буцаах, цагийн шид бүтээлийг олох, омгийг дарах шидтэй.

БАД - хэлэхэд савдагийн дон,  бадгана  өвчний дон,  үндсэн тангаргын доройтол,   нисваанисын  түйтгэр  зэргийг  арилгаж, савдагийн дөрвөн õîрëолыг номхотгох, хорын галваас тонилгож,  гарагийн түйтгэрийг буцаах, хүч чадлын шид бүтээлийг олох, ойр зуурдын төрөлд хүрэхийн үүдийг  хаах,  хүсэл тачаалыг дарах шидтэй.

МЭ - хэлэхэд шулмас, эрлэгийн элчийн дон, түүний дөрвөн хорлол, хүйтэн өвчний дон, гишүүний тангараг доройтсоныг арилгаж, мөсөн галваас тонилгох, хормын болон авьяасын түйтгэрийг буцаах, жавхлант шударгын шидийг олох, бирдэд төрөхийн үүдийг хаах, атаа хорслыг дарах шид бүрдэнэ.

ХУМ - хэлэхэд ягчис хийгээд гарагийн дон, түүний дөрвөн хорлол, мэдэгдэхүүний түйтгэр, шар өвчний дон, тангараг бүгд доройтсон зэргийг арилгах, цаг бусын үхлийн галваас тонилгох, түйтгэрийн язгуур бүгдийг буцаах, юу хүссэн бүгдээ бүтээхийн шидийг олох, тамд төрөхийн үүдийг хаах, нисваанис бүгдийг дарах гайхамшигт шидтэй. Маанийг хэдий чинээ их уншваас төдий чинээ их буян хурж, нүгэл хилэнц нимгэрнэ. Бидний өвөг дээдэс, эмээ өвөө нар маань дүнчүүр маань уншиж, цаглашгүй их буяныг бүтээнэ хэмээн эрхи эргүүлдэг байжээ

Сусэгтэн та мөргөл хэрхэн үйлдэх вэ.

Сусэггэн та мөргөл хэрхэн уйлдэх вэ.

Та өглөө босоод угаал үйлдсэний дараа өөрийн тахидаг шүтээн бурхан юмуу сүм хийдэд очиж гурван удаа мөргөнө.

Зулай дээрээ хоёр гарын алгыг хавсран мөргөнө. Энэ нь Бурхан багшийн цаглашгүй оюун ухааныг хүндэлж буй хэрэг.

 Хоёр нүднийхээ хооронд алгаа хавсран залбирч мөргөнө. Энэ нь бурхан   багшийн ариун үйлсийг дээдлэн хүндэлснийг бэлгэднэ.

Хоолойнхоо хэсэгт алгаа хавсран наманчлан мөргөнө. Энэ нь Бурхан   багшаа  сэтгэл зүрхнийхээ угаас бишрэн хүндэлж буйн тэмдэг юм.

Эцэст нь дух, хоёр гарын алга, хоёр өвдгөө газарт хүргэн сунаж мөргөнө. Ийнхүү таван цогцсоо газарт хүргэн мөргөж сэтгэлдээ маань мигзэмээ унших учиртай. Өглөө гурав, унтахын өмнө гурван удаа авралын номоо уншиж байх ёстой. Мөргөл үйлдэж чадахгүй ч гэсэн сэтгэлдээ маань мигзэм, мэдэх номоо сүсэглэн уншиж байх учиртай юм. Мөн бие сэтгэл хэл 3-н мөргөл юм.

2  гарын алгаа хөндийрүүлж хавсрах нь би үгүйг дүрсэлнэ.

2  гарыг нийлүүлэх нь арга билэг хослон барилдсаныг

 Алгаа оройдоо хүргэвэл оройн үснир мэт болж бурханы бие ил болно.

Хоолойд хавсарснаар зарлиг 64 гишүүн, зүрхэнд найруулснаар хамаг бүхнийг мэдэх билиг ялгуусны таалалд оршиж байна гэж итгэн сүслэн залбирваас аугаа их явдал гүн үзлийн шимийн шим хослон орохын хутгыг олнî.

Ñ¿ì õèéäèéí îð÷èìä ìºðãºë ¿éëäýõäýý àíõààðàõ ç¿éë:

Цаг цагийн хурал ном болон учир шалтгаанаар орон хийдэд ирж мөргөл үйлдэхдээ гурван эрдэнийн нэрийг дурдаж өчүүхэн атугай ч нүгэл хилэнц сэтгэлд сэвтэй зүйлээ санан өршөөлийг эрж үнэн сүсгээр залбиран яаралгүй мөргөх хэрэгтэй.

Олон лам дундаас өөрийн танил, эсвэл нутгийн ламдаа, хуралд их хамба , дэд хамба айвал тýнд мөргөн адис авна.

Орон хийдэд мөргөхөөр ирэхдээ өөрийн чадал чинээ, боломж бололцооны хэрээр хадаг, мөнгө, зоос, зулын тос, хүж зэрэг зүйлтэй ирэх учиртай.

Ламд, бурханд, сүмийн үүдэнд ирж мөргөөд гарахдаа хүрд эргүүлэн нар зөв их бага сүмүүдийг тойрон / гороолж / мөргөнө.

Мөргөхөөр ирэхдээ цэвэр сайхан хувцасаа өмсөн, эрихээ барин маани мигзэм өөрийн мэдэх номоо уншин залбирна.

Энэ тэр хүнтэй чангаар ярьж инээж хөхрөх, лам хүний урдуур гарах, хараал тавих, хэрүүл хийх, архи уух, тамхи татах, залуу эхнэр хүн лам хүнтэй энэ тэрийг ярьж инээж хөхрөх зэргийг цэрлэх учиртай.

Ìандал,Цайны дээж,Çóë ,Засал хийлгэх,Õèéìîðèî çàñóóëàõûí учир ёс заншил

Ìандал ºргºх ёс

Мандал өргөх ёс нь бурхны шашны нийт бясалгалын журам мэт чанарыг хураахын үүднээс үйлддэг "Хилэнцийг арилган буяныг хотол төгс болгоход оньс ихтэйг" сударт дандарт нэгэн дуугаар номлосон чухал зан үйлийн нэг юм. Мандала гэдэг нь самгарди үг бөгөөд "Шимийг авах" гэсэн утгыг хадгална. Мандалыг багш болон чухаг 3 тэргүүтэнг баясган тахиж хилэнц бүхнийг арилган буян чуулганыг хураахын тухайд бодьтойгоор болон сэтгэлээрээ хувилгак өргөдөг. Мандалыг өргөхдөө зүүн гартаа арвай атган мандлыг түшин бариад баруун гарын алгаар гадагш олонтаа арчихын сүжгийг адистэтийг олохын сүжиг үүсгэх ёстой. Мандал өргөхдөө "Ум базар вума аа хум ум базар рэхэ аа хум идам гүрү радна маíдала хам ниря даяа ми" хэмээн сэтгэлдээ уншин зүүн гартаа арвай атган мандлыг түшин бариад баруун гарын алгаар гадагш олонтаа арчих байдлаар хилэнц түйтгэрийг арилгахын сүжгийг адистэдийн олохын сүжиг үүсгэх ёстой юм.

Цайны дээж ергех ёсон:

Өглөө эртëэн босоод угаал үйлдэн сайн,  сайхан  бодол санаагаар сэтгэлээ ариусгах явцдаа бадран дүрэлзэх гал дээрээ уураг сайхан цайгаа чанаж сайтар     арчиж цэвэрлэсэн ширээн дээр хир буртаг хагрхайгүй ариун тахил, аяга, саванд цайны дээжээ хийж алтан нар, асар тэнгэр, дэлхийн эзэд лус тэрг¿үтэнд дээж өргөíº.

Çóë ºðãºõ ¸ñîí:

Хамаг амьтны мунхагийн харанхуйг гэрэлтүүлэн зам мөрийг нь ариусган буяны үндэс бэлэг билгийн үзэгдэл бол яах аргагүй зул өргөх ёс юм. Түүнчлэн оюун ухаан билгүүний гэгээ улам бүр гийж мандахын бэлгэдэл тэргүүтэн тус эрдэм бөлгөө. Зулыг шар тос, өөхөн тос, ургамлын тос алинаар нь ч өргөсөн болох ба зулын галыг дэрс хөвөнгөөр голлон хийдэг.

Çул өргөвөөс эд агуурс арвижиж, өндөр язгуурт төрөх буюу буян хураан, сайн нүдэн лүгээ төгөлдөр болно.

Засал хийлгэх ёсон:

Засал хийлгэнэ гэдэг нь бүх төрлийн зовлонг арилгаж улмаар хүссэн зүйл болгон сайжран дээшлэхийн билэг билгийн тэргүүтэн орших билээ. 3асал хийлгэхэд тэр агшнаас ч эсвэл хэсэг хугацааны дараа үйлчлэл үзүүлдэг. Çасал гэдэг нь хүний бие сэтгэл санаа эрүүл мэнд ажил үйлс аливаа бүхэнд эерэг нөлөө ач тусаа өгөх бурхан шашны нууц тайтрын номын их хүч тарни бясалгалын ид шид био эрчим хүчний ховстолтоор үйлчилдэг хүмүүсийн арга засал þì.

Çàñàë íü äîì øèâøëýã, çàí ¿éëýýð çàñàõ, õóâü õ¿í ºä㺺𠺺ðòºº õèéõ çàñàë, ººðºº îðîëöîæ õèéëãýõ çàñàë ãýæ 3 ÿíç áàéäàã.

Äîì øèâøëýã, çàí ¿éëýýð çàñàëä ç¿ã ìºðºº ãàðãàõ, õèéìîðèéí äàðöàã õèéñãýõ, íÿëõ õ¿¿õýä õºëñëºõºä øèðãýëýõ äîì çàñàë çýðýã îðäîã. Õóâü õ¿í ºä㺺 ººðòºº õèéõ çàñàëä æèëèéí ýçýëñýí ãàðàã áîëîí 7 áóðõàí îäûã òàõèõ, ìààíè ìýãçèì ñóäàð òàðíè óíøèõ çóë õ¿æ ºðãºõ çýðýã îëîí çàñàë.

ªºðºº îðîëöîæ õèéëãýõ çàñàëä ñ¿ëäýý äóóäóóëàõ, ìýíãý ìàõáîäûí çàñàë “Ä¿íøèã”-èéí çàñàë, ººðòºº çîðèóëñàí ã¿ðýì íîìûí óíøëàãà çýðýã îðíî.

Õèéìîðèî çàñóóëàõûí ó÷èð

Хийморь /Лүн-хий-да-морь/ гэдэг нь хувь хүнд байдаг тодорхой зан төрхийн илэрхийлэл бөгөөд хүний цог жавхланг бадрааж, хүсэл эрмэлзлэлийг аривжуулан, үйлс бүтээхийн ач нөлөөг үзүүлэх "Хийн хүчин" гэж зурхайд үздэг. Хийморь нь эртний их мэргэдийн айлдсанаар "Дөрвөн хүчтэн мэт тамир чадлыг өөртөө шингээсэн хий бод хүчин бөгөөд сүнс, сүлд хоёрын итгэлт хүлэг" юм. Хийморь доройтвол өвчин зовлонд өртөх, хэл ам хэрүүл тэмцэл, хэрэг чирэгдэл учрах ажил үйлс, аж амьдрал бүтэлгүйтэх, гарз гарах нигууртай гэж үздэг учир "Хийморийн сан" тавиулах, дарцаг хийсгэх зэрэг арга засал хийлгэдэг учиртай. Хийморь өөдлөх, доройтохыг үзэх олон арга байдаг ч гол үзүүлэлт нь найман жил, сар, хоногийн давтамжийг илэрхийлдэг "Найман суудлын" байршлаар үзэх ёсон дорнын зурхайд буй. Тэгэхдээ гэрийн эзэн буюу өрхийн тэрã¿¿íèé õèéìîðü ìàõáîäûã ãîëëîí áàðèìòàëíà. ªºðººð õýëáýë, òýð àéëûí á¿õ õ¿íèé æèëèéí õèéìîðü ºðõèéí òýðã¿¿íòýé õîëáîîòîé ó÷èð ºðõèéí òýðã¿¿íèé õèéìîðèéí  äàðöàãèéã õèéñãýõýýñ áèø, ýõíýð, õ¿¿õýä òóñ òóñäàà äàðöàã õèéñãýäýãã¿é.

Ñ¿ëä äóóäëàõûí ó÷èð

Зурхайн ёсонд хүний сүлд гэдэг нь сүнснээс өөр утгыг агуудаг. Тухайн хүний төрсөн жил, сар, өдөр, цагтай холбоотой аж амьдрал, заяа тавилан өөдлөн дэвжих, уруудан буурахын нэг шалтгаан болж байдаг хүчин зүйп юм. Монголын алдарт оточ Дарам маарамба "Хүний биеийн тамир / хүчин / нь сэтгэлд шүтэлцсэнийг сүлд гэнэ" гэж тодорхойлсон нь буй. Сүнс нь хүн амьд баéх хугацаанд зүрхэнд байнга оршин байхад сүлд нь маш эмзэг мэдрэмтгий, айж цочих зэргээс болон бие эрхтнээс дайжин зайлах тохиолдол байна. Сүлд нь бие махбодыг тэтгэн хүч чадал, цог жавхланг бадраан, өнгө үзэсгэлэнг сайжруулж, зүг чиг, зам мөрийг зөвтгөн сүнс, хийморь хоёрыг тэтгэн дэмжигч юм. Мөн сүлд нь хүний хийморьтой харипцан шүтэлцээтэй, хийморь доройтоход сүлд нь доройтно. Тийм учраас жилийн заяа төөргийн чулууны зурлагад сүлдний чулуу нэг, хоёр хар буувал сүлд биенээс дайжиж, насан сүлд доройтсоноос зүүд нойр эвгүйдэн сүр жавхлан гундах учир сүлдээ дуудуулах засал хийлгэдэг учиртай. Ямарваа хүн амьтанд огторгуй, ус, агаар, удамшил, хоол хүнснээс хүний сүлд хамааралтай. Үүний огторгуй, удамшил хоёр нь биднээс үл хамаарах бөгөөд арга билгийн гэгдэх хар зурхайд хүний амь, махбодын эх сүлд махбод гэж бий. Тиймээс амь, сүлд хоёрын чулууны зурлага ижил байдаг. Сүлдний чулуу 1-2 хар буувал амь насанд гайтай учир явдал мөрөө цэгнэж, идэх уухад хүртэл хянуур байхыг сануулдаг нь ийм учиртай юм.

Сүлдийг өөрийнхөө сүлд өдөр /сүлд одтой өдөр ч болно/ сүм хийдэд өөрийн биеэр очиж дуудуулна. Биеэр очиж чадахгүй онцлох шалтгаантай хүмүүс гэрэл зураг, ìàëãàé á¿ñýý ººðèéí äîòíû õ¿ì¿¿ñýýð ºã÷ ÿâóóëæ, ñ¿ëäýý äóóäóóëæ áîëäîã òàë áóé. Íàñíû ñ¿ëä: òóõàéí æèëä ñóóæ áàéãàà ñóóäàë, íàñ, ìýíãýíýýñ õàìààðàí æèë áîëãîí õ¿íèé áèåèéí  àëü íýã õýñýãò îðøäîã. Òèéìýýñ òóõàéí æèëä íàñíû ñ¿ëä îðøèæ áàéãàà áèå ýðõòýí, áèåèéíõýý õýñãèéí îíöãîé ýíõðèéëæ ãàìíàæ áàéõûã çóðõàé÷èä ñàíóóëäàã.