Ìандал ºргºх ёс
Мандал өргөх ёс нь бурхны шашны нийт бясалгалын журам мэт чанарыг хураахын үүднээс үйлддэг "Хилэнцийг арилган буяныг хотол төгс болгоход оньс ихтэйг" сударт дандарт нэгэн дуугаар номлосон чухал зан үйлийн нэг юм. Мандала гэдэг нь самгарди үг бөгөөд "Шимийг авах" гэсэн утгыг хадгална. Мандалыг багш болон чухаг 3 тэргүүтэнг баясган тахиж хилэнц бүхнийг арилган буян чуулганыг хураахын тухайд бодьтойгоор болон сэтгэлээрээ хувилгак өргөдөг. Мандалыг өргөхдөө зүүн гартаа арвай атган мандлыг түшин бариад баруун гарын алгаар гадагш олонтаа арчихын сүжгийг адистэтийг олохын сүжиг үүсгэх ёстой. Мандал өргөхдөө "Ум базар вума аа хум ум базар рэхэ аа хум идам гүрү радна маíдала хам ниря даяа ми" хэмээн сэтгэлдээ уншин зүүн гартаа арвай атган мандлыг түшин бариад баруун гарын алгаар гадагш олонтаа арчих байдлаар хилэнц түйтгэрийг арилгахын сүжгийг адистэдийн олохын сүжиг үүсгэх ёстой юм.
Цайны дээж ергех ёсон:
Өглөө эртëэн босоод угаал үйлдэн сайн, сайхан бодол санаагаар сэтгэлээ ариусгах явцдаа бадран дүрэлзэх гал дээрээ уураг сайхан цайгаа чанаж сайтар арчиж цэвэрлэсэн ширээн дээр хир буртаг хагрхайгүй ариун тахил, аяга, саванд цайны дээжээ хийж алтан нар, асар тэнгэр, дэлхийн эзэд лус тэрг¿үтэнд дээж өргөíº.
Çóë ºðãºõ ¸ñîí:
Хамаг амьтны мунхагийн харанхуйг гэрэлтүүлэн зам мөрийг нь ариусган буяны үндэс бэлэг билгийн үзэгдэл бол яах аргагүй зул өргөх ёс юм. Түүнчлэн оюун ухаан билгүүний гэгээ улам бүр гийж мандахын бэлгэдэл тэргүүтэн тус эрдэм бөлгөө. Зулыг шар тос, өөхөн тос, ургамлын тос алинаар нь ч өргөсөн болох ба зулын галыг дэрс хөвөнгөөр голлон хийдэг.
Çул өргөвөөс эд агуурс арвижиж, өндөр язгуурт төрөх буюу буян хураан, сайн нүдэн лүгээ төгөлдөр болно.
Засал хийлгэх ёсон:
Засал хийлгэнэ гэдэг нь бүх төрлийн зовлонг арилгаж улмаар хүссэн зүйл болгон сайжран дээшлэхийн билэг билгийн тэргүүтэн орших билээ. 3асал хийлгэхэд тэр агшнаас ч эсвэл хэсэг хугацааны дараа үйлчлэл үзүүлдэг. Çасал гэдэг нь хүний бие сэтгэл санаа эрүүл мэнд ажил үйлс аливаа бүхэнд эерэг нөлөө ач тусаа өгөх бурхан шашны нууц тайтрын номын их хүч тарни бясалгалын ид шид био эрчим хүчний ховстолтоор үйлчилдэг хүмүүсийн арга засал þì.
Çàñàë íü äîì øèâøëýã, çàí ¿éëýýð çàñàõ, õóâü õ¿í ºä㺺𠺺ðòºº õèéõ çàñàë, ººðºº îðîëöîæ õèéëãýõ çàñàë ãýæ 3 ÿíç áàéäàã.
Äîì øèâøëýã, çàí ¿éëýýð çàñàëä ç¿ã ìºðºº ãàðãàõ, õèéìîðèéí äàðöàã õèéñãýõ, íÿëõ õ¿¿õýä õºëñëºõºä øèðãýëýõ äîì çàñàë çýðýã îðäîã. Õóâü õ¿í ºä㺺 ººðòºº õèéõ çàñàëä æèëèéí ýçýëñýí ãàðàã áîëîí 7 áóðõàí îäûã òàõèõ, ìààíè ìýãçèì ñóäàð òàðíè óíøèõ çóë õ¿æ ºðãºõ çýðýã îëîí çàñàë.
ªºðºº îðîëöîæ õèéëãýõ çàñàëä ñ¿ëäýý äóóäóóëàõ, ìýíãý ìàõáîäûí çàñàë “Ä¿íøèã”-èéí çàñàë, ººðòºº çîðèóëñàí ã¿ðýì íîìûí óíøëàãà çýðýã îðíî.
Õèéìîðèî çàñóóëàõûí ó÷èð
Хийморь /Лүн-хий-да-морь/ гэдэг нь хувь хүнд байдаг тодорхой зан төрхийн илэрхийлэл бөгөөд хүний цог жавхланг бадрааж, хүсэл эрмэлзлэлийг аривжуулан, үйлс бүтээхийн ач нөлөөг үзүүлэх "Хийн хүчин" гэж зурхайд үздэг. Хийморь нь эртний их мэргэдийн айлдсанаар "Дөрвөн хүчтэн мэт тамир чадлыг өөртөө шингээсэн хий бод хүчин бөгөөд сүнс, сүлд хоёрын итгэлт хүлэг" юм. Хийморь доройтвол өвчин зовлонд өртөх, хэл ам хэрүүл тэмцэл, хэрэг чирэгдэл учрах ажил үйлс, аж амьдрал бүтэлгүйтэх, гарз гарах нигууртай гэж үздэг учир "Хийморийн сан" тавиулах, дарцаг хийсгэх зэрэг арга засал хийлгэдэг учиртай. Хийморь өөдлөх, доройтохыг үзэх олон арга байдаг ч гол үзүүлэлт нь найман жил, сар, хоногийн давтамжийг илэрхийлдэг "Найман суудлын" байршлаар үзэх ёсон дорнын зурхайд буй. Тэгэхдээ гэрийн эзэн буюу өрхийн тэрã¿¿íèé õèéìîðü ìàõáîäûã ãîëëîí áàðèìòàëíà. ªºðººð õýëáýë, òýð àéëûí á¿õ õ¿íèé æèëèéí õèéìîðü ºðõèéí òýðã¿¿íòýé õîëáîîòîé ó÷èð ºðõèéí òýðã¿¿íèé õèéìîðèéí äàðöàãèéã õèéñãýõýýñ áèø, ýõíýð, õ¿¿õýä òóñ òóñäàà äàðöàã õèéñãýäýãã¿é.
Ñ¿ëä äóóäëàõûí ó÷èð
Зурхайн ёсонд хүний сүлд гэдэг нь сүнснээс өөр утгыг агуудаг. Тухайн хүний төрсөн жил, сар, өдөр, цагтай холбоотой аж амьдрал, заяа тавилан өөдлөн дэвжих, уруудан буурахын нэг шалтгаан болж байдаг хүчин зүйп юм. Монголын алдарт оточ Дарам маарамба "Хүний биеийн тамир / хүчин / нь сэтгэлд шүтэлцсэнийг сүлд гэнэ" гэж тодорхойлсон нь буй. Сүнс нь хүн амьд баéх хугацаанд зүрхэнд байнга оршин байхад сүлд нь маш эмзэг мэдрэмтгий, айж цочих зэргээс болон бие эрхтнээс дайжин зайлах тохиолдол байна. Сүлд нь бие махбодыг тэтгэн хүч чадал, цог жавхланг бадраан, өнгө үзэсгэлэнг сайжруулж, зүг чиг, зам мөрийг зөвтгөн сүнс, хийморь хоёрыг тэтгэн дэмжигч юм. Мөн сүлд нь хүний хийморьтой харипцан шүтэлцээтэй, хийморь доройтоход сүлд нь доройтно. Тийм учраас жилийн заяа төөргийн чулууны зурлагад сүлдний чулуу нэг, хоёр хар буувал сүлд биенээс дайжиж, насан сүлд доройтсоноос зүүд нойр эвгүйдэн сүр жавхлан гундах учир сүлдээ дуудуулах засал хийлгэдэг учиртай. Ямарваа хүн амьтанд огторгуй, ус, агаар, удамшил, хоол хүнснээс хүний сүлд хамааралтай. Үүний огторгуй, удамшил хоёр нь биднээс үл хамаарах бөгөөд арга билгийн гэгдэх хар зурхайд хүний амь, махбодын эх сүлд махбод гэж бий. Тиймээс амь, сүлд хоёрын чулууны зурлага ижил байдаг. Сүлдний чулуу 1-2 хар буувал амь насанд гайтай учир явдал мөрөө цэгнэж, идэх уухад хүртэл хянуур байхыг сануулдаг нь ийм учиртай юм.
Сүлдийг өөрийнхөө сүлд өдөр /сүлд одтой өдөр ч болно/ сүм хийдэд өөрийн биеэр очиж дуудуулна. Биеэр очиж чадахгүй онцлох шалтгаантай хүмүүс гэрэл зураг, ìàëãàé á¿ñýý ººðèéí äîòíû õ¿ì¿¿ñýýð ºã÷ ÿâóóëæ, ñ¿ëäýý äóóäóóëæ áîëäîã òàë áóé. Íàñíû ñ¿ëä: òóõàéí æèëä ñóóæ áàéãàà ñóóäàë, íàñ, ìýíãýíýýñ õàìààðàí æèë áîëãîí õ¿íèé áèåèéí àëü íýã õýñýãò îðøäîã. Òèéìýýñ òóõàéí æèëä íàñíû ñ¿ëä îðøèæ áàéãàà áèå ýðõòýí, áèåèéíõýý õýñãèéí îíöãîé ýíõðèéëæ ãàìíàæ áàéõûã çóðõàé÷èä ñàíóóëäàã.
No comments:
Post a Comment