Монголчууд эрт дээр ¿еэс хадгийг эдийн дээд гэж төрөл бүрийн хүндэтгэлд зориулан хэрэглэж заншжээ.
Голчлон таван өнгийн хадгийг хадгалж, буян хишгээ тогтоон , баян чинээлэг , гай барцадгүй, гарз хохиролгүй, энх тунх түвшин явахыг бэлэгддэг.
1 "Цэнхэð хадаг" Мөнх хөх тэнгэрийн өнгө, амар тайвны бэлэгдэл.
2 "Шаð хадаг" Аливаа муу бүхнийг зайлуулан, бурхан шашнаа дээдлэхийн бэлэгдэл
3 “Цагаан хадаг" Эхийн сүүний өнгөтэй сэтгэл ариун бодь сэтгэлтэй өглөгч буянтай байхын бэлэгдэл.
4 "Уëаан хадаг" Гал голомт бадран дээшлэхийн бэлэгдэл
5 "Ногоон хадаг" Дэлгэрэн аривжихын бэлэгдэл.
Ийм бэлэгдлүүдийг бодож, хадгийг аргамж сур архины хамт хадгалдаг номтой бөгөөд аргамж сур нь малын заяа тогтооно.
Àðõè íü á¿õ þìûã òîãòîîíî ãýñýí ñàíààãààð ñ¿ñëýí õàäãàëæ èðæýý. Õàäàã àðõè õî¸ðûã õàìòàä íü õàäãàëæ ÷àäâàë ýä ìºí㺠òîãòîí àìàð æàðãàëòàé áàéíà ãýæ ¿çäýã áàéæýý.
Õèéìîðèéí äàðöàã íü:
Õºëºã ìîðèî äàðöàãíûõàà òºâ äóíä áàéðëóóëàí “Äºðâºí òóóðàé íü öàõèëãààí ìýò ãÿëàëçàí èðýõèéã íü ¿çâýë äºðâºí õ¿÷òýíèé áèëýã øèíæ á¿ðäñýí” õýìýýí åðººæ, ìîðèíûõîî ºíãèéã òóõàéí èâýýë æèëòíèé õèéìîðü, ìàõáîäûí ºí㺺ð õèéäýã òóë “Õèéìîðü” õýìýýí äàðöãàà íýðëýñýí þì.
Õàäàã áàðèõ ¸ñîí:
Ìݪ 6-ð çóóíû ¿åä Æàãàðûí Áèø¿ Ãàðìàñ õýìýýõ ñàíâààðòàí ìÿíäàñëàã óòñààð íýãýí á¿òýýãäýõ¿¿í óðëàñàí íü Ãèìëàéí óóëñûí ñ¿ìä “Õàäàã” õýìýýí ºðãºìæëºãäæýý. XIII çóóíààñ Õÿòàäûí öàãààí õýðýìíýýñ õîéø íóòàãëàäàã í¿¿äýë÷äýä õàäàã äýëãýð÷ýý. Öàãààí, íîãîîí, õºõ, øàð õàäãèéã ýëäýâ ºðãºë áàðüö, øàøíû áîëîí òºðèéí ¸ñëîëä èõýâ÷ëýí õýðýãëýäýã. Óëààí, õàð, õàäãèéã õàìààã¿é õýðýãëýäýãã¿é. Õ¿íèé ñ¿íñ ñ¿ëäèéã äóóäàõàä óëààíûã , õàðààë áóöààõàä õàð õàäãèéã õýðýãëýäýã.
Тоо Вангийн сургаалд "...хүний эрхэмлэх юм нь энэ ертөнцөд ёс журмыг хүндэтгэх, номыг үйлдэх энэ хоёр болно. Хүн эцэг эхийн ... ачийг марталгүй санан санан явж адаг нь үргэлж эс чадваас цагаан сар, сар шинийн нэгэнд их ёслолын дараа эцэг эхдээ... ёслон хадаг барин золгож, өдөр бүр ууж идэх, дөрвөн цагийн хувцасыг дутуугүй хичээн, олдсон амттанг идүүлж, хөнгөн, дулааныг өмсгөж сайхан хүндэл" гэжээ.
Монголчууд эртнээс нааш хадаг, аргамжаа, архи гурвыг дээдлэн хадгалдаг. Хадаг нь дээдлэн хүндлэх ёс жаягийг тогтоохыг, аргамжаа сур нь малын заяа буян хишгийг тогтоохыг, архи нь бусад бүх юмыг тогтоохыг билэгдэнэ. Монголчууд бурханы зурагтай хадгийг, хамгийн сайн хүний барьсан хадгийг, Даш хадгийг, Самбаа хадгийг, бурханд өргөсөн хадаг зэргийг хадгалах ёстой.
- Ууган унаганд, шинэ гэр барихад хадаг уядаг.
- Уг хүний эрэлт хүсэлтийг биелүүлэх боломжгүй бол хадгийг буцаадаг.
- Хадаг өргөсөн учрыг зөвшөөрч авсан үед хадгийг тогтоох ёс бий.
- Бурхантай хадгийг эцэг эхдээ
- Тахилтай хадгийг багш, хүндтэй хүндээ өгдөг
- Нанжвандан хадгийг ямарч хүнд өгдөггүй ёс бий.
(энэ хадгийг хүн нутаглуулах, оршуулах газар гуйхад хэрэглэдэг)
Хадаг нь 24-28см бол бага хадаг, 140-148см бол дунд хадаг, 338-358см бол том хадаг, 150м урт хадгийг их том хадаг гэдэг. Хамгийн сайн хадаг нь Самбаа хадаг юм. Онцгой хүндтэй ирсэн хадгийг бурхан шүтээндээ өргөдөг. Бусад янз бүрийн зориулалтаар ирсэн хадгийг авдартаа хадгалдаг. Хадгийг гурав нугалж дээд талын амыг дотор нь оруулж зөв тэгш нямбай нугалж хадгалдаг. Хэтэвчиндээ бурханы зураг, бурхан хадгалдаггүй. Бурханыã зөвхөн хүзүүндээ л зүүж болно.
Хадаг б¿р өнгө өнгөөрөө өөрийн гэсэн онцлогтой.
1. Цагаан өнгийн хадаг нь мунхаг харанхуйг ариусгаж байдаг. Цагаан өнгийг эрхэмлэдэг бурах нь Бяруузана.
2. Шар өнгийн хадаг нь хорон муу сэтгэлийг ариусгадаг. Бурхан нь Раднаасамбуу.
3. Улаан өнгийн хадаг нь талийгаачийг ариусгадаг. Бурхан нь Цаглашгүй гэрэлт бурхан.
4. Ногоон хадаг нь омог бардам муу үйлийг дардаг.
5. Хөх өнгийн хадаг нь уур омгийг ариусгаж байдаг бурхан нь үл хөдлөгч бурхан.
Зүүн зүгт цагаан, өмнө зүгт шар, баруун зүгт улаан, хойт зүгт ногоон, төв хэсэгт хөх өнгийг байрлуулдаг.
Таван өнгийн хадгийг хамтад нь хадгалах нь бүх муу үйл бүхнээс хамгаалан, ад зэтгэрийг хөөн зайлуулж, сайн сайхан амьдралыг билэгддэг гэж үздэг. Нууц тарнийн ёсонд язгуурын таван бурхан гэж байдаг. Язгуурын таван бурханыг билэгдэж таван өнгийн хадгийг тахиж шүтдэã.
No comments:
Post a Comment